Woensdagavond beleefde het Amsterdamse Muziekgebouw de première van de korte tour die het Utrechtse ensemble Insomnio, onder leiding van de Duitse dirigent Ulrich Pöhl, maakt met Frank Zappa’s ‘The Yellow Shark’. In 2013 speelde ze al enkele stukken uit dit werk maar deze keer komt het in al haar glorie voorbij, inclusief de passages waar vrijwel niemand de vingers aan durft te branden. En meer…

‘Het stuk is een rijke optocht van textuur in kleur. Het weerspreekt zijn volmaakte waanzin, en meesterschap. Frank regeert met Elmore James aan zijn linker- en Stravinsky aan zijn rechterhand. Hij regeert en overheerst met de vreemdste instrumenten.’ (Tom Waits over ‘The Yellow Shark’)

The Yellow Shark is het laatste album dat Frank Zappa uitbracht voor hij, een maand later, overleed. Het is een verzameling korte concertwerken bestaande uit oude stukken en nieuwe composities. Die laatste schreef hij voor Ensemble Modern, een internationaal ensemble voor moderne klassieke muziek, uit Frankfurt. Het album werd in 1992 live opgenomen tijdens concerten in Frankfurt, Berlijn en Wenen en zette Zappa definitief op de kaart als componist van serieuze hedendaagse muziek. Na de eerste uitvoering in Frankfurt, die live werd uitgezonden op TV, volgde een twintig minuten durende staande ovatie.

Uitvoeringen van The Yellow Shark zijn schaars. Omdat de partituren heel veel geld kosten, uitvoeringen moeten worden goedgekeurd door de omstreden Zappa Family Trust en de stukken onwaarschijnlijk moeilijk te spelen zijn. Zo beaamt Pöhl in het Brabants Dagblad: Het kan problemen opleveren voor ensembles en orkesten. Ze zijn niet steeds opgewassen tegen de eisen die Zappa stelt aan musici. Zo besluit The Yellow Shark met G-Spot Tornado, een duizelingwekkende draaikolk van instrumenten die om elkaar heen tollen. Orkesten die dat proberen, vliegen geheid uit de bocht. Insomnio draait er zijn hand niet voor om.

En inderdaad. Wat Insomnio liet horen in Amsterdam was adembenemend. Eerder hoorde ik in dezelfde zaal delen uit The Yellow Shark door Asko|Schönberg (aangepaste arrangementen) en Ensemble Musikfabrik (met een rock-basis) maar Insomnio overtreft ze, in de originele akoestische uitvoering, allebei. Een prestatie van wereldformaat die het duidelijkst werd onderstreept tijdens Amnerika, dat destijds niet op het album verscheen omdat de uitvoering niet goed genoeg was. Zappa componeerde het stuk op een Synclavier, waarmee hij partijen bedacht die live nauwelijks te spelen zijn en de partituur is een half jaar geleden pas officieel uitgegeven. In Amnerika neemt elke muzikant één noot voor zijn rekening, waardoor de verschillende lijnen razendsnel door het ensemble gaan. Insomnio kreeg het voor elkaar.

Persoonlijke favorieten waren Dog Breath Variations, Uncle Meat (twee Mothers of Invention stukken uit 1969) en het energieke G-Spot Tornado, de in Zappa-kringen legendarische en onspeelbaar geachte synclavier extravaganza. De laatste werd voor de gelegenheid voorzien van de oorspronkelijke choreografie voor twee dansers, zoals die ook in 1992 werd opgevoerd.

Nieuw waren de animaties van videokunstenaar Sjeng Schupp die, hoewel soms geestig, wat mij betreft achterwege hadden mogen blijven. Hetgeen er op het podium gebeurde behoefde namelijk absoluut geen verdere ondersteuning, alleen al omdat het gespeelde werk van Zappa van zichzelf al voldoende humor (en ironie) bevat. Maar dat is dan ook het enige minpuntje van een verder sublieme voorstelling.

The Yellow Shark is op 7 en 9 februari nog te zien in respectievelijk Theaters Tilburg en Tivoli Vredenburg in Utrecht. Doe er je voordeel mee…

Gezien: Insomnio Speelt Zappa’s Yellow Shark – Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam (30 januari 2019). Check hier de recensie van Joep Stapel (NRC) die uiteraard veel meer van serieuze muziek weet dan ik 😉

Setlist: Dog Breath Variations, Uncle Meat, Outrage at Valdez, Times Beach II, III Revised, The Girl in the Magnesium Dress, Be-Bop Tango, Ruth Is Sleeping, Amnerika, None of the Above, Pentagon Afternoon, Questi Cazzi Di Piccione, Times Beach III, Food Gathering in Post-Industrial America 1992, Welcome to the United States, Pound for a Brown, Exercise #4, Get Whitey, G-Spot Tornado Encores: Dog Breath Variations, G-Spot Tornado

Foto’s (2013): Insomnio